IslâmDünyasi

Doç. Dr. Ramazan ÖZEY

 ALTINOLUK Dergisi

Kasım 1997

Sierra Leone Neresidir?

Sierra Leone, Afrika kitasinin batisinda Atlas Okyanusu kiyisinda yer alan bir Islâm ülkesi. Ülkenin Atlas Okyanusu’na olan kiyi uzunlugu 340 km.yi bulur. Ülke, kuzey ve dogudan Gine, güneydogudan Liberya ve batidan Atlas Okyanusu ile sinirlanmistir. Resmi adi; Sierra Leone Cumhuriyeti. Baskenti Freetown, Resmi dili; Ingilizce, Resmi para birimi Leone (Le), Resmi dini; Islâmdir.

Birlesmis Milletler (BM), Ingiliz Milletler Toplulugu (Commonweath) ve Afrika Birligi Örgütü (OAU), Afrika, Antiller ve Pasifik Sözlesmesi (ACP), Bati Afrika Devletleri Ekonomik Toplulugu (ECOWAS) gibi teskilâtlara üye olan Sierra Leone; ayni zamanda Islâm Konferansi Teskilâti ve Islâm Kalkinma Bankasi’nin bir üyesidir. Ülkenin toplam yüzölçümü 71.740 km2., nüfusu 4,5 milyon kadardir.

Tarihi Gelisim

Nijer Havzasinda gelisen büyük Bati Afrika devletlerinin 1200 yillarinda birbirleri ile baslayan savaslari, bölgede huzuru bozunca, bazi kabileler, daha sakin bölgelere göç etmeye basladi. Bu arada Mandingo irkindan bazi Sudanli gruplar, Sierra Leone topraklarina yerlesmeye basladilar. 15.yüzyilda önce Temmeler, ardindan Sussular gelerek yerlestiler. 16.yüzyilin sonlarinda Manolar geldiler. Bölgeye yerlesen farkli kabileler arasindakiler çatismalar yillar boyu devam etti.

1462 yilinda Portekizli Pedro de Sintra ve bir grup denizci, bugünkü baskent Freetown’un bulundugu yarimadaya ayak bastilar. Yarimadadaki dagin ufka düsen görüntüsü aslana benzedigi için, bu daga “Sierra Lyoa ya da Sierra Leone =Aslan Dagi” adini verdiler. 1495’de burada bir kale insa ettiler. Ardindan Sierra Leone kiyilarini isgâl ettiler. Bölge kiyilari, korsanlik ve köle ticareti için Portekizli, Ingiliz, Fransiz ve Hollandali deniz korsanlarinin mekani oldu.

1772’de Londra’da köleligin sona erdirilmesi ve kölelerin özgürlüge kavusmasi yönünde alinan karar, tüm Afrika’nin kaderini degistirdi. Ingilizler, Amerika ve Ingiltere’deki özgürlügüne kavusan zenci köleleri yerlestirmek için yeni topraklar aradilar ve bu arada Sierra Leone kiyilarinda toprak satin alarak, özgürlüge kavusmus zenci köleleri yerlestirmeye basladilar. 1792’de “Özgür Kasaba” anlamini tasiyan Freetown kuruldu. 1808 yilinda Freetown, bir Ingiliz sömürgesi oldu. Ingilizler, Freetown’a, 1808-1864 yillari arasinda 50 binden fazla köle yerlestirdiler. 1829’da Afrika’nin ilk üniversitesi sayilabilecek, ilk din okulunu açtilar. Ingilizler, sömürge topraklarinin sinirlarini yavas yavas genisleterek, 1896’da, bugünkü Sierra Leone topraklarinin tamamini ellerine geçirdiler. Ingilizlerin Freetown’a yerlestirdikleri melez halk ile yerli halki kaynastirma çabalari basarili olamadi.

1950’li yillardan sonra, Ingilizler Sierra Leone’de bagimsizlik çalismalarina basladilar. 1951 yilinda yapilan seçimlerde Dr. Milton Maragi baskanligindaki Sierra Leone Halk Partisi kazandi. 27 Nisan 1961’de, Sierra Leone, Commenwealth üyesi bir ülke olarak bagimsizligina kavustu. Maragi basbakan oldu. Maragi 1964 yilinda ölünce yerine üvey kardesi Sir Albert Maragi geçti. 1967 seçimlerinde, Halk Kongresi (APC) çogunlugu elde etti ve Dr. Siaha Stevens basa geçti. 1971’de cumhuriyet ilan edildi ve Stevens cumhurbaskani oldu. Stevens ülkeyi tek partili bir sistemle yönetti. 1985’de partinin lideri olan Tümgeneral Joseph Saidu Momoh baskanliga getirildi. 30 Nisan 1992’de askeri darbe oldu. 7 Mayis 1992 tarihinde ise, Albay Valentine E.M.Strasser devlet baskani oldu.

Askeri darbelerin yönlendirdigi ülkenin toplam aktif askeri gücü (1995), 6.200 kisidir. Bunun % 96,8’i kara, % 3,2’si ise deniz gücüdür. Hava kuvveti ise yoktur. Gayri safi milli gelir çok düsük oldugundan askeri harcamalara dünya ortalamalarindan ( % 3,3), daha az bir pay (% 2,2) ayrilmaktadir.

Sierra Leone’de Islâmiyetin Yayilisi

Ilk Müslüman seyyah ve tüccarlarin, 11.yüzyilda Sierra Leone kiyilarina kadar geldikleri bilinir. Ancak Bati Afrika’da, Islâmiyet’in en etkili sekilde yayilisi, 18.yüzyilda Futa Calon bölgesinde bir Müslüman devletinin kurulmasiyla baslamistir. Özellikle Kadiri, Ticani ve Kadiyâni tarikatlarinin etkisiyle, yerli kabileler toplu halde Müslüman olmuslardir. 1923’de Nijerya’da kurulan Ensarü’d-din teskilatinin çalismalari sayesinde Sierra Leone topraklarindaki Müslümanlarin sayisi gittikçe artti. Birlesik Arap Emirlikleri tarafindan desteklenen Müslüman Kardeslik Teskilâti, 1959 yilinda, Sierra Leone’de kurulduktan sonra Müslümanlarin etkisi daha da fazlalasti ve özellikle egitim alaninda kayda deger basarilar elde edildi.

Sierra Leone topraklarinda yasayan Müslümanlarin sayisi daha yakin zamanlara kadar, bilinçli olarak az ve azinlikta gösterilmistir. 1970’li yillari kapsayan istatistikler, Müslüman nüfus oraninin ülke nüfusunun % 30’unu teskil ettigini belirtirken, 1980 istatistikleri (Britannica) % 40 olarak vermislerdir. Ancak 1996 Dünya Yilligi (The Word Almanac 1996) ve 1997 Britannica Yilligi, 1993 yili verilerine dayanarak, Sierra Leone toplam nüfusunun % 60’ini Müslümanlarin teskil ettigini belirtmektedirler. Saniriz bu hizli degisim, ülkedeki Ingiliz hakimiyetinin azalmasi ve islâmiyetin hizli bir sekilde yayilmasi ile ilgilidir. Bugün ise, ülke nüfusunun %70’den fazlasinin Müslüman oldugu sanilmaktadir.

Dogal Özelliklerin Etkileri

Sierra Leone topraklari, Atlas Okyanusu kiyilarinda genis alçak düzlükler ile baslar, iç kesimlere dogru hafifçe yükselerek devam eder. Orta kesimlerde yükselti nispeten artar ve doguda Loma daginda 1941 m.ye ulasir. Daglik kesimden ovaya geçiste, akarsular çok sayida selaleler olusturur. Kiyi kesiminde gemilerin yanasabilecegi çok sayida koylar vardir.

Sierra Leone’de tropikal iklim hüküm sürer. Kiyi kesiminde sicakliklar 25-28 derece arasindadir. Haziran-Eylül arasinda devam eden siddetli yagislar, kiyi kesimindeki daglik alanlara 5.000 mm.nin üzerinde yagis birakir. Iç kesimlere dogru sicaklik ve yagislar kismen azalsa da, yillik yagislar yine 3000 ile 2000 mm. arasindadir. Bu sebeple, ülke topraklari zengin tropikal ormanlarla kaplidir.

Selalelerin çoklugu zengin hidroelektrik potansiyeline, koylarin çoklugu deniz ticaretinin gelismesine, ormanlarin çoklugu ise ormanciligin gelismesine imkan hazirlamislardir. Ancak ülkenin uzun yillar sömürge devleti olmasi yüzünden, bu dogal kaynaklar yeterince degerlendirilememistir.

Sierra Leone’nin Nüfusu Ne Kadar

Sierra Leone’nin nüfusu 1974 sayimlarinda 2,7 milyon kadardi. Bu nüfus 1980’de 3,5 milyona, 1990’da 4,1 milyona, 1995’de 4,5 milyona ulasmis ve bugün ülkede (1997) 4,8 milyon dolayinda insanin yasadigi tahmin edilmektedir. Ülkenin dogum (_ 48) ve ölüm oranlari (_ 21), dünya ortalamalarinin üstündedir ve yillik dogal nüfus artis hizi _ 26’dir. Ortalama ömür çok düsük olup, erkeklerde 42, kadinlarda 45 yastir.

Ülkede 18 kadar etnik grup yasamaktadir. Ancak en kalabalik olan etnik gruplar; Mendeler (%35), Temmeler (%32)’dir. Diger etnik grublar ise, Limbalar (% 8,4), Konolar (% 5,2), Bullom-Sherbrolar (% 3,7), Fulaniler (% 3,7), Kurankolar, Yalunkalar, Kissiler’dir. Ülke toplam nüfusunun % 60’ini Sünni Müslüman, % 30’unu geleneksel inanislar (animist) ve % 10’unu Hiristiyanlar teskil eder.

Sierra Leone’nin Zenginlik Kaynaklari

Ülke yüzölçümünün % 28,5’ini ormanlar, % 30,7’sini çayir ve otlaklar, % 7,5’ini ekili ve dikili alanlar, % 33,3’ünü diger alanlar teskil eder. Sierra Leone’nin temel ekonomisi, tarim, ormancilik ve madencilige dayanir. Tarim genelde tüketime yöneliktir. Çogu tarim ürünleri iç tüketimi karsilayamaz. Bunun nedeni, halkin madencilige yönelmesidir. Baslica tarim ürünleri pirinç, manyok, sekerkamisi, palmiye yagi, kahve kakao gibi tropikal ürünlerdir. Hayvancilik iç kesimlerde yapilir. Baslica beslenen hayvan türleri; sigir (362 bin bas), koyun (302 bin bas) ve keçi (168 bin bas)dir.

Ülke madencilik yönünden zengin sayilir. 1930 yillarinda, Yengeima ve Kenema yörelerinde bulunan zengin maden yataklari, uzun yillar Ingilizler tarafindan isletilmistir. Bagimsizliktan sonra, % 51’i devletin, % 47’si Ingiliz De Beers sirketinin olan Diminco sirketi kurulmustur. Ayrica ülkede 2.000’den fazla elmas arayan küçük sirketler grubu vardir. Elmas üretimi yil geçtikçe düsmektedir. 1970’li yillarda 2 milyon kirat elmas üretimi var iken, 1978’de 800.000 kirata, ve 1995’de 191.000 kirata düsmüstür. Bugün ülkenin elmas rezervleri tükenmek üzeredir. Ülkenin zengin elmas yataklarinin isletilmesi esnasinda ancak % 10’u denetim altina alinabilinmistir. Geri kalan yataklarin hepsi kaçak isletilmis ve çikarilan elmaslar kaçak yollardan çok ucuz fiyatlarla Liberya’ya satilmistir. Ülke madenlerinin isletilmesinde Ingilizlerin hakim olusu ve öte yandan kaçak satislar neticesinde, Sierra Leone halki sahip oldugu elmas yataklarindan hakkiyla yararlanamamistir. Aksine zarari olmustur. Çünkü ülkede elmas bulununca, tarimla ugrasan yerli halkin çogunda elmas arama sevdasi baslamis ve tarim felce ugramistir.

Ülkenin devlet borçlari yil geçtikçe artmaktadir. 1988’de 510 milyon dolar iken, 1994’de 909 milyon dolara yükselmistir. Gayri Safi Milli Gelir, oldukça düsüktür. 1990 yilinda 594 milyon dolar iken, 1993 yilinda 625,5 milyon dolar olmustur. Kisi basina düsen milli gelir ise, 1990’da 149 dolar iken 1993’de 140 dolar olarak gerçeklesmistir. Süphesiz bu degerler göstermektedir ki, Sierra Leone, gelir düzeyi bakimindan Islâm Dünyasi içinde en düsük olan bir Islâm ülkesidir.

Sierra Leone’nin Ticareti ve Gelecegi

Sierra Leone’nin ticareti, komsu oldugu diger bati Afrika ülkelerine benzer. Yillik (1995) 84,1 milyar Leone (Le) ithalatina karsilik, 45,2 milyar Leone (Le) ihracati olmustur.

Ülkenin Islâm ülkeleri ile olan ticari iliskisi çok zayiftir. 1990 yilinda 150 milyon dolarlik ihracatinin tamamini Islâm Ülkesi olmayan diger ülkelerle yapmistir. 196 milyon dolar ithalatinin da ancak 38 milyon dolarlik bölümünü Islâm Ülkeleri ile gerçeklestirmistir. 1993 yilinda ise 227 milyon dolarlik ihracatinin sadece 1 milyon dolarlik, 245 milyon dolarlik ithalatinin 13 milyon dolarlik bölümünü Islâm Ülkeleri ile yapmis oldugu görülür. Ithalatinda Islâm Ülkelerinin payini biraz yükselten sebep, bölge ülkesi olan Nijerya ile olan ticari iliskisidir.

Dünyanin en yoksul ülkeleri arasinda yer alan Sierra Leone ile diger Islâm Ülkeleri arasindaki siyasi, kültürel ve ticari iliskilerin biraz daha canlanmasi gerekmektedir. Çünkü açlik ve sefalet içinde kivranan Sierra Leone halkinin çektigi sikintilar, tüm Islâm Ülkelerinin ortak sorunudur.